«Татар дөньясы» китабының чыганаклары

Проектның җитәкчесе: Ә. Ә. Сәфәров

Редакцион коллегия: Р. С. Хәкимов, Ш. Х. Гафаров, Л. Р. Фазлиева, В. Г. Шәйхразыев, И. Х. Әюпова,
М. Ф. Гарифҗанов, Р. З. Закиров, Г. Р. Нигъмәтуллина, М. Х. Сәлахов

Авторлар һәм төзүчеләр: социология фәннәре докторы Г. Ф. Габдрахманова,
сәнгать фәннәре кандидаты Э. М. Галимова, филология фәннәре докторы
Д. Ф. Заһидуллина, тарих фәннәре докторы И. Л. Измайлов, филология фәннәре
кандидаты А. Р. Салихова, тарих фәннәре докторы А. Г. Ситдыйков, сәнгать
фәннәре кандидаты Л. М. Шкляева

Дизайн һәм бизәлеш: Г. Л. Эйдинов

Картографик материал: Л. А. Вязов, И. Л. Измайлов

Татар теленә тәрҗемә: Р. Д. Ваккасова, Д. Ф. Заһидуллина, Ф. М. Солтанов,
Ф. Ш. Хуҗин

Рецензентлар: тарих фәннәре докторы, ТР ФА мөхбир әгъзасы И. А. Гыйләҗев,
тарих фәннәре докторы, профессор, Саха (Якутия) Республикасы ФА академигы
А. Н. Алексеев

Китапны әзерләгәндә түбәндәге авторларның материаллары файдаланылды:
Г. Ф. Вәлиева-Сөләйманова, Д. Ф. Гатина-Шәфыйкова, М. М. Гыйбатдинов,
Л. Х. Мөхәммәтҗанова, Р. М. Мөхәммәтшин, С. В. Суслова, Р. К. Уразманова,
Р. С. Хәкимов, Н. А. Халиков, Н. Х. Халит.

Мөхәррир: Л. Ш. Дәүләтшина

Корректорлар: Ф. С. Гыйниятуллина, Р. Г. Зәкиева, Ф. Р. Исмәгыйлева, М. А. Сосуно-
ва, С. А. Ярмөхәммәтова

Фотоларны эшкәртү: Г. А. Саморядова, Г. С. Яковлева

Вёрсткада биткә салу: Г. С. Яковлева

Техник мөхәррирләр: Р. Д. Ваккасова, Л. М. Курбангалиева

Т23 Татар дөньясы = Татарский мир / авт.-төз.: Г. Ф. Габдрахманова, Э. М. Галимова,
Д. Ф. Заһидуллина, И. Л. Измайлов, А. Р. Салихова, А. Г. Ситдыйков, Л. М. Шкляева. –
Казан: «Заман» нәшрияты, 2019. – 392 б.: рәс. б-н.

Бу басмага татар халкының тарихы һәм мәдәнияте хакындагы төп мәгълүматлар
тупланды.

Анда татар бердәмлегенең барлыкка килүе, ныгуы һәм үсү юлы бәян
ителә. Татар тарихындагы күренекле чорлар – Идел буе Болгары оешу, Алтын Урда
(Җүчи Олысы), Урта гасырлар татар дәүләтләренең ныгу-урнашуы, мәдәниятнең
яңарышы һәм татар милләте хасил булу, милли автономия һәм совет яңарышы фор-
масындагы дәүләтчелек тергезелү – аерып чыгарыла. Мәдәниятнең мөһим фунда-
менталь нигезләре арасында, тел, язу, әдәбият, шәһәрләшү һәм шәһәр мәдәнияте
формалашу, ислам динен кабул итү кебек, татар җәмгыятенең барлык өлкәләренә
зур йогынты ясаган күренешләр билгеләнә. Шулай ук хуҗалык алып бару осталы-
гы һәм тәҗрибәсенең, гореф-гадәтләр һәм бәйрәмнәрнең, халык декоратив-гамәли
сәнгатенең, рухи мәдәният, традицион татар халык мәдәнияте, югары сәнгатенең
белдерелеш төрләре күздән кичерелә.

Китап татар халкының тарихы һәм мәдәнияте белән кызыксынучы киң катлау укучы-
ларга тәкъдим ителә.

Иллюстратив материаллар түбәндәге оешмалар фондларыннан алынды:
Алман күн музее (Германия)
Әлмәт картиналар галереясы
Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгы
Г. Камал исем. Татар дәүләт академия театры
Габдулла Тукай дәүләт әдәби-мемориаль музей комплексы (Арча районы
Кырлай авылы)
«Гаилә» мәчете
Галиев галереясы (Мәскәү)
Дәүләт тарих музее (Мәскәү)
Дәүләт эрмитажы (Санкт-Петербург)
Икмәк музее (Болгар)
Иске Казан тарих, мәдәният һәм табигать музей-тыюлыгы
Казан (Идел буе) федераль университетының Н.Лобачевский исемендәге
фәнни китапханәсе
«Казан Кремле» музей-тыюлыгы
«Казан» милли-мәдәни үзәге М. Җәлил исем. Татар дәүләт опера һәм балет театры
Ризаэтдин Фәхретдиннең мемориаль музее (Әлмәт районы Кичүчат авылы)
Россия сәнгать академиясенең Казан шәһәрендәге иҗат остаханәләре
Россия Фәннәр академиясенең Казан фәнни үзәге каршындагы фәнни китапханәсе
Татарстан Республикасы Дәүләт архивы
Татарстан Республикасы Дәүләт сынлы сәнгать музее
Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы
Татарстан Республикасы Милли китапханәсе
Татарстан Республикасы Милли музее
Татарстан Республикасы Президенты каршындагы мәдәниятне үстерү фонды
Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе Г. Ибраһимов исем. Тел, әдәбият һәм
сәнгать институтының Язма һәм музыкаль мирас үзәге
Татарстан Республикасы Фәннәр Академиясенең А. Х. Халиков исем. Археология
институты
Татарстан Республикасы Фәннәр академиясенең Ш. Мәрҗани исем.
Тарих институты
Татарстан Республикасы хөкүмәте сайты
Татарстан Республикасының Санкт-Петербург шәһәрендәге һәм Ленинград
өлкәсендәге даими вәкиллеге
Тукаевлар гаиләсе музей-йорты (Арча районы Кушлавыч авылы)
«Туран Арт» ҖЧҖ
Хәсән Туфан музей йорты (Аксубай районы Иске Кирәмәт авылы)
Чистай өяз шәһәре музее
Шәхси тупланмалар

Файдаланылган әдәбият исемлеге:
Атлас Tartarica. История татар и народов Евразии. Республика Татарстан вчера
и сегодня. – Казань – М. – С-Пб.: Феория; Издательско-продюсерский центр
«Дизайн. Информация. Картография», 2005. – 888 с.: ил.
Завьялова М. К. Татарский костюм: из собрания Государственного музея
Республики Татарстан. – Казань: Издательство «Заман», 1996. – 256 с.: ил.
Саттарова Л. И. Сәхтиян читек, саурый үкчә... – Казан: «Заман» нәшрияты, 2013. –
168 б.: рәс.
Тартарикa. Этнография. – Казань – М.: Феория, 2008. – 863 с.: ил.
Татарстан: из века в век / А. Г. Галлямова и др. – Казань: Издательство «Заман» –
Татар. кн. изд-во, 2013. – 208 с.: ил.

Фотоиллюстрацияләр: Д. М. Васильев, Г. Ф. Габдрахманова, А. М. Гарифҗанов,
М. Ф. Гарифҗанов, Ф. С. Гобәев, А. Н. Жукова, Ф. Б. Зиатдинов, А. П. Иванов,
И. Л. Измайлов, Д. Р. Йосыпов, М. М. Медведев, А. В. Насыйров, В. Н. Тимофеев,
Ю. Г. Филимонов, И. Р. Хәбибуллин, Г. Л. Эйдинов, Р. Г. Якупов

ISBN 978-5-4428-0128-6

© Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы, 2019
© Авторлар һәм төзүчеләр, текстлар, 2019
© Г. Л. Эйдинов, дизайн, 2019
© «Заман» нәшрияты, вёрстка, 2019